Niewydolność nerek - przyczyny, objawy i metody leczenia

W zależności od postaci – ostrej lub przewlekłej – niewydolność nerek daje różne objawy. Nie zawsze są one charakterystyczne. Szybkie wdrożenie leczenia jest jednak bardzo ważne. Początkowo polega ono na eliminowaniu przyczyny. Przy całkowitej niewydolności nerek stosuje się terapię nerkozastępczą.

Nerki pełnią w organizmie ludzkim niezwykle ważną funkcję. Oczyszczają krew ze szkodliwych produktów przemiany materii, chroniąc przed ich nagromadzeniem i toksycznym wpływem na narządy i tkanki. Niewydolność nerek to bardzo poważny stan, który wymaga natychmiastowego leczenia.

Objawy niewydolności nerek

Niewydolność nerek dzieli się na ostrą i przewlekłą. Przy czym ostra postać choroby ma bardziej gwałtowny i niebezpieczny przebieg, jednak przy szybkiej reakcji może być uleczalna. Przewlekła niewydolność nerek to proces nieodwracalny, wymagający kontynuowania leczenia aż do końca życia. Objawy niewydolności nerek różnią się w zależności od jej postaci.

Ostra niewydolność nerek – objawy:

·       Mdłości i wymioty

·       Krwawienie z przewodu pokarmowego

·       Zmniejszenie częstotliwości oddawania moczu

·       Obrzęk nóg i rąk, niekiedy całego ciała

·       Zwiększenie masy ciała

·       Problemy z oddychaniem spowodowane obrzękiem płuc

·       Drżenie mięśni rąk i nóg

·       Silny ból w okolicy lędźwiowej 

Przewlekła niewydolność nerek – objawy:

·       Chwiejne ciśnienie tętnicze, nadciśnienie

·       Potrzeba częstego oddawania moczu, zagęszczenie moczu

·       Bóle głowy, zaburzenia widzenia

·       Zespół niespokojnych nóg, bolesne skurcze

·       Świąd skóry

·       Zadyszka po wysiłku, zaburzenia widzenia

·       Napady duszności, ból za mostkiem

·       Wymioty, częsta czkawka

Objawy przewlekłej niewydolności nerek nie zawsze są charakterystyczne. Z tego względu bywają mylone z objawami choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa lub bólami korzonków. Czasem jedyną oznaką niewydolności nerek jest zmęczenie i osłabienie, problem z koncentracją czy brak apetytu – objawy często wiązane z przepracowaniem, wpływem stresu czy depresją. Rzadko łączy się je z chorobami nerek. Nagłe pogorszenie samopoczucia zawsze jednak powinno być skonsultowane z lekarzem.  

Niewydolność nerek przyczyny

Ostra i przewlekła niewydolność nerek może być wywołana różnymi czynnikami. W przypadku niewydolności ostrej najczęściej mamy do czynienia z czynnikiem pojawiającym się nagle, doraźnie. Przyczyną niewydolności przewlekłej zwykle są różnego rodzaju choroby nerek oraz choroby ogólnoustrojowe.

Przyczyny ostrej niewydolności nerek:

·       Niedrożność dróg moczowych (kamica nerkowa, nowotwór)

·       Silna biegunka, wymioty

·       Zatrucie toksynami (np. alkoholem metylowym)

·       Krwotok

·       Kłębuszkowe zapalenie nerek

·       Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek

·       Wstrząs urazowy

·       Hemoliza

·       Wstrząs septyczny

Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek:

·       Nefropatia cukrzycowa (cukrzycowa choroba nerek)

·       Nefropatia nadciśnieniowa (uszkodzenie nerek w wyniku nadciśnienia tętniczego)

·       Uszkodzenie nerek w wyniku miażdżycy

·       Kłębuszkowe zapalenie nerek

·       Wielotorbielowate zwyrodnienie nerek

·       Przeszkody w odpływie moczu, powodujące kamicę i uszkodzenie nerek

·       Śródmiąższowe choroby nerek

·       Powiększona prostata

U dzieci niewydolność nerek bywa spowodowana wadami anatomicznymi układu moczowego. Wady te mogą być wrodzone lub nabyte. Niezależnie od przyczyny, powodują one choroby nerek.

Diagnoza niewydolności nerek

Leczeniem niewydolności nerek – zarówno w postaci ostrej, jak i przewlekłej – zajmuje się nefrolog. Postawienie prawidłowej diagnozy wymaga przede wszystkim wykonania badań. Podstawowymi są badanie ogólne moczu oraz morfologia krwi. Lekarz może też zalecić wykonanie jonogramu, badanie poziomu glukozy, kreatyniny i mocznika, a przy podejrzeniu przewlekłej niewydolności nerek – także poziomu wapnia. Badanie USG układu moczowego pozwala ocenić wielkość nerek bądź obecność niektórych patologii (kamienie, torbiele, guz).

W celu ustalenia szczegółów budowy nerek i prawidłowości ich funkcjonowania wykonuje się m.in. urografię – prześwietlenie RTG po podaniu kontrastu, a także scyntygrafię – badanie, w którym wykorzystuje się gammakamerę śledzącą podany dożylnie znacznik izotopowy.  

Niewydolność nerek – leczenie

Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z niewydolnością nerek w postaci ostrej, czy przewlekłej, skuteczne leczenie wymaga ustalenia przyczyny choroby. Eliminacja problemu podstawowego umożliwi zahamowanie dalszego nasilania się objawów uszkodzenia nerek. W przypadku ostrej  niewydolności nerek może być konieczne udrożnienie dróg moczowych – usunięcie kamienia moczowego, założenie cewnika itp. Jeśli przyczyną niewydolności jest zmniejszenie przepływu krwi przez nerki, zależnie od przyczyny, albo udrażnia się zwężoną tętnicę nerkową, albo podaje się płyny, rzadziej, w przypadku znacznej niedokrwistości – przetacza krew. Konieczne może też być leczenie wstrząsu. W przypadku uszkodzenia miąższu nerek przy ostrej niewydolności wymagane jest usunięcie czynnika toksycznego, np. odstawienie leku. W przypadku zatrucia alkoholem metylowym, glikolem etylowym czy inną szkodliwą substancją, organizm oczyszcza się poprzez hemodializę.

W przypadku uszkodzenia nerek konieczne jest stałe kontrolowanie objętości oddawanego moczu. Regularnie wykonuje się też morfologię, stężenie we krwi elektrolitów oraz gazometrię. Bardzo ważna jest kontrola ilości podawanych pacjentowi płynów – przewodnienie jest równie groźne co odwodnienie. Zaburzona praca nerek w postaci przewlekłej lub ostrej może prowadzić m.in. do obrzęku płuc.

Leczenie przewlekłej niewydolności nerek wymaga przede wszystkim rozpoznania i terapii choroby, która doprowadziła do ich uszkodzenia. Najczęściej polega to na leczeniu nadciśnienia, miażdżycy czy niedokrwistości. Czasem konieczne jest usunięcie przeszkód z nerek. Palacze cierpiący na choroby nerek powinni jak najszybciej rozprawić się ze swoim nałogiem, a osoby otyłe rozpocząć proces walki ze zbędnymi kilogramami. Dzięki temu możliwe jest obniżenie poziomu cholesterolu i zmniejszenie ryzyka rozwoju miażdżycy. Wskazane jest również unikanie leków uszkadzających nerki, m.in. leków przeciwbólowych, a także wprowadzenie odpowiedniej diety, przede wszystkim ograniczenie spożycia soli. Pozytywny wpływ na zdrowie pacjenta z chorobami nerek mają też regularnie wykonywane ćwiczenia fizyczne. 

Terapia nerkozastępcza

Leczenie nerkozastępcze stosuje się przy znacznie zaawansowanej niewydolności nerek. W niewydolności ostrej stosuje się je doraźnie, np. w celu usunięcia substancji toksycznej z organizmu chorego. Natomiast w przypadku przewlekłej niewydolności nerek, terapia nerkozastępcza jest konieczna, gdy utracie uległo 90% lub więcej czynności nerek.

Hemodializa to najczęściej stosowana forma leczenia nerkozastępczego. Stosuje się ją nie tylko przy przewlekłej, ale też przy ostrej niewydolności nerek. Hemodializa to oczyszczanie krwi za pomocą odpowiedniej aparatury, wykonywane w specjalistycznych ośrodkach. Wymaga odpowiedniego przygotowania – konieczne jest wytworzenie tzw. dostępu naczyniowego, dzięki któremu możliwe będzie pobieranie krwi pacjenta, oczyszczanie jej w dializatorze i oddanie do krwioobiegu. Hemodializy wykonywane są zwykle 3 razy w tygodniu. Każda trwa przeciętnie od 4 do 5 godzin.

Dializa otrzewnowa to forma terapii nerkozastępczej, która może być wykonywana w domu pacjenta lub w specjalistycznym ośrodku. Tę formę leczenia stosuje się u pacjentów, którzy nie mają do tego przeciwwskazań lekarskich. W dializie otrzewnowej do oczyszczania krwi wykorzystuje się jamę brzuszną chorego. W tym wypadku również konieczne jest odpowiednie przygotowanie – polega ono na wszczepieniu cewnika do jamy brzusznej pacjenta. Wszczepienie cewnika powinno być wykonane mniej więcej 2 tygodnie przed rozpoczęciem dializ. Obecnie dializy otrzewnowe wykonuje się w dwóch technikach:

·       CADO – ciągła ambulatoryjna dializa otrzewnowa – to nieskomplikowane ręczne wymiany płynu dializacyjnego wykonywane przez pacjenta lub opiekującą się nim osobę. W praktyce polega to na podłączaniu do cewnika pojemnika (worka) z płynem oraz worka pustego, do którego trafia zużyty płyn z jamy otrzewnej.

·       ADO – automatyczna dializa otrzewnowa – polega na wykorzystaniu specjalistycznego urządzenia, tzw. cyklera, który wykonuje wymiany płynów. Dializy metodą ADO najczęściej wykonuje się w nocy, podczas snu pacjenta.

Najskuteczniejszym sposobem na leczenie niewydolności jest przeszczep nerki. Jeśli operacja się powiedzie, a przeszczepiony organ przyjmie, zarówno pacjent, jak i dawca, mogą wrócić do pełnego zdrowia, pracować i prowadzić normalne życie.

_{Numer materiału: PLMP/MG232/20-0001, data zatwierdzenia luty 2020}