Ostra i przewlekła niewydolność nerek – czym się różni?
Upośledzenie czynności nerek to stan bardzo niebezpieczny dla organizmu – niezależnie od tego, czy występuje w formie ostrej, czy przewlekłej. Wymaga natychmiastowego leczenia. Niewydolność nerek może być spowodowana różnymi czynnikami, dlatego często niesie ze sobą nieswoiste objawy. Praktycznie zawsze jednak pojawiają się zmiany w częstotliwości oddawania i objętości moczu.
Nerki stanowią w organizmie ludzkim naturalny filtr, który zapobiega gromadzeniu się toksycznych substancji. Niewydolność, czyli upośledzenie pracy nerek, prowadzi do zaburzenia czynności wielu innych organów, m.in. serca i mózgu. W zależności od przyczyny i objawów, wyróżnia się ostrą i przewlekłą niewydolność nerek. W obu przypadkach choroba wymaga niezwłocznego leczenia.
Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek
Statystycznie pacjenci częściej chorują na przewlekłą niewydolność nerek niż na ostre formy tej choroby. Niestety, objawy tego zaburzenia nie zawsze są oczywiste, co może prowadzić do odwlekania przez chorego wizyty u lekarza. Najczęściej przyczyną niewydolności nerek o charakterze przewlekłym są inne choroby ogólnoustrojowe. W grupie ryzyka znajdują się pacjenci cierpiący na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, a także m.in. kłębuszkowe zapalenie nerek. U dzieci czynnikiem wywołującym upośledzenie pracy tych narządów bywają wady układu moczowego – wrodzone lub nabyte.
Rzadziej dolegliwości wywołane są śródmiąższowymi chorobami nerek (np. odmiedniczkowym zapaleniem nerek), wielotorbielowatym zwyrodnieniem nerek lub kamicą spowodowaną przeszkodami w odpływie moczu. Przewlekła niewydolność nerek to stan, w którym uszkodzenie tych narządów utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące. Bez względu na przyczynę, zwykle jest chorobą postępującą. Powoduje zmniejszenie liczby prawidłowo pracujących nefronów i zwłóknienie tkanek. Taki stan wprost prowadzi do pogorszania pracy nerek. Wcześnie podjęte leczenie pozwala jednak skutecznie zahamować postęp choroby.
Objawy przewlekłej niewydolności nerek
W wyniku upośledzenia czynności nerek dochodzi do niewystarczającego oczyszczania krwi oraz zatrzymywania wody w organizmie. W pierwszej kolejności pacjent najczęściej stwierdza nasilenie dolegliwości związanych z chorobą ogólnoustrojową, która doprowadziła do uszkodzenia nerek. W przypadku chorych na cukrzycę i nadciśnienie tętnicze, pojawia się podwyższone ciśnienie krwi i częstomocz. Pacjenci cierpiący na te schorzenia muszą pamiętać o regularnych badaniach. To właśnie dzięki nim możliwe jest wykrycie albuminy w moczu – pojawia się ona w niewielkich ilościach w początkowym stadium przewlekłej niewydolności.
Inne objawy charakteryzują pierwotne choroby nerek, np. kłębuszkowe lub śródmiąższowe zapalenie tego organu. Podobnie jak w przypadku niewydolności spowodowanej chorobami ogólnoustrojowymi, patologicznie zwiększa się ciśnienie krwi. Dochodzą do niego także obrzęki (zespół nerczycowy) – przede wszystkim dłoni, stóp i twarzy. W zaawansowanym stadium zaburzeniu ulega praca serca – mogą wystąpić zadyszki lub duszności. Pojawia się białkomocz i krwiomocz. U dzieci charakterystyczne jest zahamowanie wzrostu i krzywica.
Sposoby leczenia przewlekłej niewydolności nerek
Bagatelizowanie opisanych powyższej objawów może prowadzić do zagrożenia zdrowia, a nawet życia pacjenta. Nagromadzone w organizmie szkodliwe substancje powodują zwiększone ryzyko udaru mózgu czy zawału serca. Przewlekła niewydolność nerek może, choć nie musi, przerodzić się w niewydolność ostrą. Leczeniem tego typu schorzeń zajmuje się nefrolog. Podstawą jest zdiagnozowanie przyczyny upośledzenia pracy nerek i jej wyeliminowanie. W praktyce może to polegać na rozpoczęciu lub zmodyfikowaniu leczenia cukrzycy, nadciśnienia tętniczego lub zapalenia nerek.
Bardzo ważnym elementem w leczeniu przewlekłej niewydolności nerek jest dieta. Należy z niej wyeliminować produkty obciążające te narządy (np. białko) oraz te zawierające związki, których wydalanie może być utrudnione (sód, potas, fosfor). Najważniejsze w hamowaniu rozwoju choroby jest leczenie nadciśnienia tętniczego. Często konieczne jest odstawienie leków powodujących uszkodzenia nerek. Stosuje się też leki zmniejszające białkomocz i „ochraniające” nerki. Oprócz diety często decydującym czynnikiem jest też zmiana stylu życia, np. rzucenie palenia, rozpoczęcie walki z otyłością czy wprowadzenie aktywności fizycznej. W przypadku występowania przeszkód w oddawaniu moczu, konieczne jest ich usunięcie.
Przyczyny ostrej niewydolności nerek
Objawy ostrej niewydolności nerek pojawiają się nagle, a towarzyszy im zwiększenie stężenia kreatyniny we krwi oraz skąpomocz, a czasem nawet całkowite zatrzymanie moczu. Nagłe upośledzenie czynności nerek wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, przede wszystkim hospitalizacji. Wyróżnia się trzy główne przyczyny choroby:
- Zmniejszenie przepływu krwi przez nerki
- Utrudnienie odpływu moczu z nerek
- Uszkodzenie miąższu nerek
Zmniejszenie przepływu krwi przez nerki to najczęściej rezultat silnego odwodnienia organizmu spowodowanego biegunką, wymiotami lub poważnymi oparzeniami. Przyczyną może być również krwotok lub niewydolność serca powodująca spadek ciśnienia krwi, a także wstrząs. W przypadku szybkiej reakcji na przyczynę zmniejszenia przepływu krwi przez nerki, prawidłowa praca tych narządów może zostać całkowicie przywrócona. Niestety, przy znacznych lub długotrwałych zmianach, uszkodzenie bywa nieodwracalne.
Utrudnienie odpływu moczu z nerek spowodowane jest czynnikiem powodującym niedrożność, np. kamieniem moczowym, skrzepem krwi, nowotworem (pęcherza moczowego, macicy lub gruczołu krokowego).
Uszkodzenie miąższu nerek najczęściej dotyczy cewek nerkowych lub kłębuszków. Zwykle przyczyną jest zmniejszenie przepływu krwi, które spowodowało przedłużające się niedokrwienie nerek. Ostrą niewydolność nerek mogą też wywołać czynniki toksyczne, np. niektóre leki i antybiotyki, nieznanego pochodzenia zioła, ale też alkohol metylowy i glikol etylenowy (obecny m.in. w płynach do chłodnic samochodowych i spryskiwaczy).
Ostra niewydolność nerek – objawy
Charakterystycznym objawem nagłego uszkodzenia nerek jest zmniejszenie ilości wydalanego moczu, a nawet całkowity jego zanik. Ponadto mogą pojawić się wymioty, biegunka, odwodnienie organizmu, obrzęki, czerwone zabarwienie moczu, ból w okolicy lędźwiowej (kolka nerkowa), wysokie ciśnienie krwi, bóle stawów i wysypka (w przypadku śródmiąższowego zapalenia nerek), a przy spożyciu np. alkoholu metylowego, także typowe objawy zatrucia organizmu.
Sposoby leczenia ostrej niewydolności nerek
Podobnie jak w przypadku przewlekłej niewydolności nerek, niewydolność ostra wymaga przede wszystkim rozpoznania przyczyny uszkodzenia i rozpoczęcia leczenia u źródła. Konieczne może być leczenie wstrząsu lub udrożnienie dróg moczowych (usunięcie kamieni, założenie cewnika), a także podanie płynów. Jeśli przyczyną jest czynnik toksyczny, konieczne jest natychmiastowe jego odstawienie (np. antybiotyku lub usunięcie alkoholu metylowego z organizmu). Czasem lekarze decydują o przetoczeniu krwi lub zastosowaniu specjalistycznych zabiegów nerkozastępczych, takich jak hemodializa, hemofiltracja czy hermodiafiltracja, rzadziej – dializa otrzewna. Wszystkie te metody bazują na oczyszczaniu krwi poza organizmem chorego pod kontrolą specjalistycznej aparatury.
Ostra niewydolność nerek często jest następstwem innych poważnych problemów zdrowotnych, m.in. sepsy czy niewydolności innych narządów. Rokowania pacjenta uzależnione są od jego ogólnego stanu zdrowia. Zależnie od stopnia uszkodzenia nerek, szybko podjęte leczenie pozwala zahamować chorobę, jednak rzadko prowadzi do całkowitego wyleczenia.
Podsumowanie
Niewydolność nerek to poważne zaburzenie, którego często można uniknąć. Zdrowa dieta, aktywność fizyczna, unikanie alkoholu nieznanego pochodzenia i zbyt dużych dawek leków, regularne nawadnianie organizmu – wszystko to zmniejsza ryzyko zachorowania. Bardzo ważne jest też regularne wykonywanie badań i stosowanie do zaleceń lekarskich – dotyczy to szczególnie pacjentów chorych na przewlekłe schorzenia ogólnoustrojowe (cukrzycę, miażdżycę, nadciśnienie itp.). Nigdy też nie wolno bagatelizować pierwszego objawu niewydolności nerek, jakim najczęściej jest zmiana w objętości lub częstotliwości oddawania moczu (częstomocz lub skąpomocz). Każda wątpliwość w tym zakresie powinna być jak najszybciej zgłoszona lekarzowi. Pozwoli to zahamować rozwój choroby we wczesnym stadium, a nawet całkowicie zlikwidować problem.
PLMP/MG232/19-0015, data zatwierdzenia: grudzień 2019